Хэт мэдрэгшил, харшилт өвчнүүд (Hypersensitivity reactions, allergic diseases)
Хайрст үлд (Psoriasis)
Тойм
Хайрст үлд (Psoriasis/Psoriasis vulgaris, psóra – грек: загатнаа) нь арьс, хумс, мөн үе мөчийг хэсэгчлэн дархлааны урвалын оролцоотойгоор үрэвсүүлдэг, ингэхдээ ялангуяа биеийн нугалаас бүхий хэсгүүдэд зах ирмэг нь эрүүл арьснаасаа тод хязгаарлагдсан улайлт-хайрст (Eng.: erythematosquamous) бүхий толбот өөрчлөлтүүдийг (франц: plaque) үүсгэдэг онцлогтой өвчин бөгөөд амь насанд шууд аюул учруулдаггүй, өөрөөр хэлбэл хоргүй ба өвчин үүсч даамжрахад удамшлийн урьдчилсан нөхцөл байдал нөлөөтэй, архаг дахилтат явцтай өвчин юм. Дээр дурьдсан арьсны өөрчлөлт нь ихэнх тохиолдолд загатнаа буюу хумсны өөрчлөлтүүдтэй хамт үүссэн байдаг.
Өвчтөнд илэрч буй хам шинж болон арьсны үзлэгт илрэх олон төрлийн шинжүүд (жишээлбэл лааны зоргодосны шинж (Candle spot phenomenon), төгсгөлийн хальсны шинж (Гер.: Letztes Häutchen), Ау-шпитцын шинж (Auspitz-Phänomen – Австрийн дерматологич)) дээр суурилан бодит үзлэгийн хүрээнд онош тогтоодог.
Өвчнийг явцаар нь хөнгөн, дунд болон хүнд гэсэн 3 зэрэгт ангилдаг бөгөөд зэргээс хамаарч хэсэг газрын эмчилгээ (кортикостеройд, ретинойд, кальципотриен г.м), голомтод чиглэсэн туяа эмчилгээ эсвэл системийн эмчилгээ (системийн эмийн эмчилгээ, Narrowband UVB эмчилгээ, PUVA эмчилгээ) хийдэг. Үндсэн суурь эмчилгээ нь кератолиз (Eng.: keratolysis) буюу арьсны гадна давхаргын (Eng.:stratum corneum, horny layer) эвэрлэг эсүүдийг гуужуулах эмчилгээний арга , үрэвслийн процессыг багасгах болон кератиноцит эсийн гиперпролиферацийг багасгахад чиглэсэн хэсгийн эмчилгээ байдаг. Дээрх хэсэг газрын эмчилгээ хангалттай бус буюу туяа эмчилгээ хийгээд ч өвчний биеийн байдал, зовиурт мэдэгдэхүйц ахиц гарахгүй тохиолдолд системийн эмчилгээ хийх зайлшгүй шаардлага гарна.
Psoriasis vulgaris буюу хайрст үлдээс гадна олон төрлийн псориаз бүхий арьсны өөрчлөлт үзүүлдэг эсхүл адил төстэй дагалдах хам шинжүүдийг үүсгэдэг өвчнүүд байх ба эдгээрийг бие даасан өвчин юм уу эсхүл хайрст үлдийн нэг хэлбэр гэдгийг нь одоог хүртэл нарийн салгаж тодорхойлох чадаагүй байдаг. Жишээлбэл үений үрэвсэлт хайрст үлд (Eng.: psoriatic arthritis; Ижил нэршил: Arthritis psoriatica, Arthropathia psoriatica, Psoriasis arthropathica, Osteoarthropathia psoriatica) болон идээт цэврүүнцэрт хайрст үлд (Psoriasis pustulosa буюу Eng.: pustular psoriasis) .
Тархвар зүй
- Дэлхий даяар тархалт нь 0,09-11,4% байдаг.
- Өвчин бүх насныханд тохиолддог:
- Өвчин эхлэх оргил нас нь:
- 10-30 насны хооронд
- 40-60 насны хооронд
- Нийт тохиолдлын 75% нь 40-өөс өмнөх, 25% нь 40+ насанд тохиолдоно
- Өвчин эхлэх оргил нас нь:
- Хүүхдүүдэд тархалт нь 0-1,37%
- Хүйс: ♂ ∼ ♀