Ерөнхий хавдар судлал (General oncology)
Тойм
Онкологи буюу хавдар судлал нь хавдар (Tumor) -ыг судалдаг анагаахын шинжлэх ухаан билээ. Энэхүү бүлэгт онкологийн онолын тодорхойлолтууд болон хавдрын үүсэлт, мөн хавдрын оношилгоо, эмчилгээний зарчмын талаарх онкологийн суурь ойлголтуудыг тайлбарласан учир хавдарт өвчнүүдийг судлахын өмнө заавал уншиж танилцахыг санал болгож байна.
Гистологийн шинжилгээ нь онкологийн үндсэн шинжилгээ бөгөөд хавдарын таних тэмдэг (Eng.: Tumor Entity) буюу гистологийн өөрчлөлт, хорт хавдрын эсийн ялгарлын зэргийг (Grading буюу malignancy grading) тодорхойлох боломж бүрддэг. Хавдрын тархалтыг олон улсад стандартчилсан TNM ангиллаар үнэлдэг. Ингэснээр дэлхийн даяар онкологийн судалгааг агуулгын хувьд ойртуулж олон орны судлаачид өөр хоорондоо амархан ойлголцон хурдан мэдээлэл солилцох боломж бүрдэхээс гадна, өвчний прогноз болон эмчилгээг стандартчилах боломжтой болж буй давуу талтай байдаг.
Алсын үсэрхийллийн замыг нийтлэг тохиолдох байдлаар нь уушгинд үсэрхийлэх хөндийн венээр дамжих хэлбэр, элэг рүү үсэрхийлэх үүдэн венээр дамжих хэлбэр хэмээн ялгаж үздэг. Гэвч практикт энэ ангилал нь хязгаарлагдмал учир метастаз биеийн хаана ч үүсэх боломжтойг санах хэрэгтэй. Хавдрыг илрүүлэх шинжилгээний (гистологийн шинжилгээнээс өмнө эсхүл балархай нөхцөлд гистологи заавал хийсэн байх) дараа хавдарт өвчнийг ангилснаар (Ж.нь: TNM-р) эмчилгээг куратив (ихэвчлэн өвчний эрт үе шатанд) эсхүл хөнгөвчлөх (ихэвчлэн өвчний хожуу үе шатанд) концепт буюу чиглэлээр явуулах эсэхээ шийдэх боломж бүрдэнэ.
Хавдрыг мэс заслын аргаар авахаас өмнө болон авсны дараа нь хими+туяа(эсхүл аль нэг нь) хийх боломжтой байдаг . Эмчилгээ амжилттай болох магадлал нь өөр хоорондоо маш их ялгаатай байдаг.
Тодорхойлолт ба хавдрын ангилал
- Tumor (lat. tumor = “хавдар”): Үндсэндээ бүх төрлийн эд хэвийн бус/гажиг (abnormal) байдлаар хэмжээгээрээ томрохыг илэрхийлнэ. ≈ хавдах
- Neoplasm/neoplasia (greek: neo = “шинэ”, plastein = “хэлбрүүд”): Хүний биеийн эсээс үүсэлтэй хэвийн бус/гажиг эд (tissue) шинээр үүсэх. Энэ нь malignant эсвэл benign аль нь ч байж болно.
- Хавдрын үнэлгээ/дигнити (Eng.: dignity, lat.: dignus – үнэ цэнэ, үнэлгээ) – Энэхүү ойлголтод хавдрын буюу неоплазийн биологийн бие махбодид үзүүлэх шинж байдал, өөрөөр хэлбэл хэр зэрэг малигнант байгааг нь үнэлэх үнэлгээ
- Хавдрыг үнэлгээгээр буюу түүний биологийн шинж төрхөөр нь хортой болон хоргүй хэмээн ангилахаас гадна:
-
- Завсрын хавдар (Borderline tumor) – Хавдрын үнэлгээг тодорхойлох боломжгүй тухайн хавдар нь инвасив ургалт буюу ойр орчимд нэвчиж үсэрхийлдэггүй. Хамгийн элбэг тохиолддог нь өндгөвчний завсрын хавдар (borderline ovarian tumor)
- Carcinoma in situ/CIS – хавдрын урьдал үе (obligatory precancer), өөрөөр хорт хавдрын эд нь үндсэн хавдрын гарал үүсэл болсон эдээс суурин мембранаар тусгаарлагдсанаар хорт хавдар инвасив байдлаар үсэрхийлэхгүй.
- Хагас/хязгаарлагдсан хортой хавдар (Semi-malignant Tumor) – орчмын эдийн бүтэц хүчтэй алдагдсан, хавдрын ургалт ойр орчимдоо нэвчилт ихтэй боловч холын метастаз өгдөггүй онцлогтой. Мэс заслын эмчилгээний дараагаар олон дахин давталт өгдөг.
-
Хавдрын үнэлгээгээр ангилах нь (dignity)
Хавдрын үнэлгээгээр ангилах нь (dignity) |
||
Хоргүй хавдар | Хорт хавдар | |
Орчмын эдээс ялгарсан байдал |
|
|
Өсөлт/ургалтын онцлог байдал |
|
|
Макроскопд харагдах байдал |
|
|
Микроскопд харагдах байдал |
|
|
Метастаз болон давталт (relapse) |
|
|
Хавдарыг зөвхөн хавдрын үнэлгээгээр (dignity) ангилахаас (benign vs. Malignant хэмээн) гадна фенотипээр (phenotype – морфологи болон физиологийн шинж төрхөөр нь) нь ангилдаг.
Хавдрын үнэлгээ (dignity) болон фенотипээр хавдрыг ангилах нь |
|||
Гарвал эд /Хавдар тухайн эдээс үүснэ/ | Хоргүй хавдар | Хорт хавдар | |
Хучуур эдийн хавдар |
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
Мезенхим эдээс (mesenchyme) гаралтай хавдар |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Мезенхим эдээс /(mesenchyme)/ гаралтай хавдарын өвөрмөц бүлэг |
|
— |
|
|
— |
|
|
Нейроэктодермын хавдрууд / (neuroectoderma)/ |
|
|
|
|
|
|
|
Үүдэл эсийн хавдар (germ cell tumors) |
|
|
|
Үр хөврөлийн үеийн хавдрууд |
|
— |
|
Гол агуулгыг цааш уншихад гишүүнчлэлийн эрх авах шаардлагатай. Хэрэв та гишүүнчлэлийн эрхтэй бол нэвтэрч үзнэ үү !