Рентген (X-ray)

Plain film x-ray – Рентген зураг нь эмнэл зүйн практикт хамгийн өргөн хэрэглэгддэг дүрс оношилгооны арга юм. Анх эрдэмтэн Вильгельм Конрад Рентген олж нээсэн бөгөөд 1895 оны 11-р сарын 8-нд эхнэрийнхээ гарын зургийг авснаар дүрс оношилгоонд хэрэглэж эхэлжээ. Рентген туяа нь хэт ягаан туяа, гамма цацрагийн хоорондох долгионы уртаар ангилагддаг цахилгаан соронзон долгион бөгөөд эмнэлгийн оношилгоонд тогтмол хэрэглэгдэж байна.

Эдгээрийг ердийн рентген зураг (жишээ нь, цээжний рентген зураг) болон маммографи хийхээс гадна тодосгогч бодистой хавсран хэрэглэх (жишээ нь зүрхний титэм судсыг тодотгон харуулах гэх мэт) эсвэл шээсний замыг харуулах (жишээ нь, уретрограмм) зэрэгт ашигладаг. Рентген туяа нь эсийн үхэл, хорт хавдар үүсгэгч, тератоген шинж чанартай тул оношилгоонд  зайлшгүй заалтаар ашигладаг. Ялангуяа хүүхэд, жирэмсэн эмэгтэйчүүдэд маш болгоомжтой хэрэглэнэ.

Рентген туяа гэдэг нь 0.01-10 нанометрийн гэрлийн долгионы урттай цахилгаан соронзон цацраг юм. Бага хэмжээний рентген цацраг ашиглан хүний биеийн эрхтнүүдийн бүтцийг тусгай хальсан дээр буулгадаг дүрс оношилгооны шинжилгээ юм. Өндөр энергийн улмаас тэд атомуудаас электронуудыг салгах чадвартай байдаг ба тэдгээр нь ионжуулагч цацрагийн бүлэгт багтдаг.

Рентгенографи

• Рентген цацрагийн тусламжтайгаар судалж буй эрхтэнийхээ негатив дүрсийг рентген хальсан дээр буулгаж авах арга ба зургийг уншихдаа негатив дүрсийг позитив болгож уншина.

Рентгеноскопи

• Давуу тал нь хямд, хурдан эрхтэн системийн үйл ажиллагааг шинжлэх бололцоотой
• Сул тал нь цацрагийн ачаалал ихтэйгээс гадна нарийн жижиг өөрчлөлтүүдийг ялгахад хүндрэлтэй.

• Рентген хоолойн дотор хурдассан электронуудын анодтой харилцан үйлчлэлээр үүсдэг цацраг.

Рентген аппарат

• Рентген хоолой, цахилгаан тэжээлийн төхөөрөмж, рентген хоолойн ажлын горимыг тохируулах систем, цацрагийг хүлээн авагч /хувиргагч/ болон тогтоох төхөөрөмжөөс бүрдэнэ.

Шингээлтийн тун (D)

• Хүний биеийн эд, эрхтний нэгж массад шингэсэн ионжуулагч цацрагийн энергийн хэмжээ: D=dE/dm

• • dE-биеийн dm масс-д шингэсэн ионжуулагч цацрагийн энерги,
  • Шингэсэн тунгийн Си систем дэх нэгж нь Грей, (1 Гр=1Дж/1кг).
  • 1Рад=0.01Гр

Эквивалент тун Н_T,R

• Эд эрхтэнд шингэсэн DT. R тунг тухайн цацрагийн жинлэх коэффициент WR-оор үржүүлсэнтэй тэнцүү хэмжигдэхүүн: Н_T,R= W_R* D_{T. R}

• • WR – нь нэгжгүй хэмжигдэхүүн бөгөөд цацрагийн төрлүүдийн биологийн үйлчлэлийг илэрхийлдэг.
  • Рентген цацрагийн хувьд WR=1 байдаг. Эквивалент тунгийн Си систем дэх нэгж нь Зиверт, (Зв). Өмнө нь системийн бус 0,01Зв–тэй тэнцүү бэр нэгжийг хэрэглэж байсан. 1бэр=0.01Зв,

Эффектив тун Е

• Эффектив тун нь эд, эрхтэн дэх эквивалент тун болон тэдгээрт харгалзах жинлэсэн коэффициентийн үржвэрүүдийн нийлбэр юм: Е=∑W_T*H_T

• • HT – эд буюу эрхтэн дэх эквивалент тун
  • WT – тухайн эд буюу эрхтэнд харгалзах жинлэсэн коэффициент
  • Эффектив тунгийн нэгж нь мөн Зиверт (Зв)

Цацрагийн тунгийн хязгаар (ЦТХ)

• Цацрагтай ажиллагчдын 5 жилийн туршид авах цацрагийн тунгийн хязгаар 1000 мЗв-ээс ихгүй байна. Гэхдээ дурын 1 жилд авч болох цацрагийн тунгийн хязгаар 50 мЗв-ээс хэтрэхгүй байх ёстой.