Вакцин (Vaccine)
Дархлаажуулалт, Халварт өвчнүүд Суурь ойлголтууд
Сүүлийн шинэчлэл: 2022-11-28
Тойм
12-р зууны эхэн үед цэцэг өвчний халдвар аваад эдгэрсэн хүүхдүүд хоёр дахь удаагаа уг өвчнөөр өвдөхгүй байгааг хятадууд анзаарсан байна. Ингээд Хятад даяар variolation 
гэж нэрлэдэг аргыг ашигласан. Хятадуудын амжилтын тухай, уг аргын тухай мэдээ төв ази даяар тархаж дараа нь баруун зүгт тархаж тухайн үедээ уг аргыг олон улс орон ашигласан.
Үүний үр дүнд хүн амын дундах өвчлөл болон нас баралтыг эрс бууруулж чадсан юм.
Османы эзэнт гүрэнд сууж байсан Английн элчин сайдын эхнэр хатагтай Mary Montagu (1689-1762) дээрх ажилбарыг хүүхдүүддээ хийлгэсэн. Тэд 1721 онд Англид буцаж ирээд энэ тухайгаа бусдад хэлсэн. Ингээд variolation Англи болон АНУ-ийн колон улсуудад нэвтэрсэн.
Энэхүү арга ихэнх үед маш сайн үр дүнтэй байдаг боловч зориудаар халдварлуулж буй хүмүүсийн дунд тодорхой тооны өвчлөл бүртгэгдэж уг ажилбарт хамрагдсан хүмүүсийн 1-2% нь цэцэг өвчний улмаас нас бардаг учир цаг хугацаа улиран өнгөрөхөд энэ аргыг хууль бус гэж үзсэн.
1796 онд Английн эмч, судлаач Эдвард Женнер үхрийн цэцэг өвчний үүсгэгчийг хүнд тарьж тухайн тариулсан хүнийг цэцэг өвчний эсрэг дархлаатай болгосноор анх вакцин бий болжээ. Үхрийн цэцэг өвчнийг vaccinia гэж нэрлэдэг байсан тул Эдвард Женнер эмч энэхүү шинэ аргаа вакцинжуулалт vaccination хэмээн нэрлээд хамгаалалтын тарилгаа вакцин хэмээн нэрлэсэн. Энэ цагаас хойш уг арга өргөн дэлгэр тархсан боловч уг тарилга хэрхэн ажилладаг, ижил төстэй аргууд бусад өвчнөөс хамгаалах боломжтой эсэхийг хэн ч мэдэхгүй байлаа.
хэмээн нэрлэсэн. Энэ цагаас хойш уг арга өргөн дэлгэр тархсан боловч уг тарилга хэрхэн ажилладаг, ижил төстэй аргууд бусад өвчнөөс хамгаалах боломжтой эсэхийг хэн ч мэдэхгүй байлаа.
Edward Jenner эмч
Хүн төрөлхтөн вакцины тусламжтайгаар цэцэг өвчнийг бүрэн устгасан. Цэцэг өвчний хамгийн сүүлчийн тохиолдол 1977 оны 10 -р сарын 26 -нд оношлогдсон.
1879 онд Louis Pasteur Pasteurella multocida гэх бактер дээр туршилт хийж уг үүсгэгчийн эсрэг үр дүнтэй вакцин хийснээр вакцин халдварт өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх боломжтойг харуулсан юм. Ингээд вакцин бүтээх, үйлдвэрлэх үндсэн зарчмыг ойлгосны дараа тэрбээр галзуу, боом өвчний эсрэг вакциныг бүтээсэн.
гэх бактер дээр туршилт хийж уг үүсгэгчийн эсрэг үр дүнтэй вакцин хийснээр вакцин халдварт өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх боломжтойг харуулсан юм. Ингээд вакцин бүтээх, үйлдвэрлэх үндсэн зарчмыг ойлгосны дараа тэрбээр галзуу, боом өвчний эсрэг вакциныг бүтээсэн.
- Граммын будаг, 1000х өсгөлт гэрлийн микроскопд грам сөрөг савханцар буюу Pasteurella multocida-ийн харагдах байдал
- 5%-ийн хонины цустай тэжээлт орчинд тарьсан Pasteurella multocida-ийн өсгөвөр, цус задлах идэвхгүй [γ гемолиз]
- Францын эрдэмтэн Louis Pasteur
1890 онд ХБНГУлсын эрдэмтэн, судлаачид вакцин нь биед байх эсрэг биеийн нөлөөгөөр халдварт өвчнөөс хамгаалдаг болохыг олж тогтоосон. Ингээд тэд биед хамгаалалт үүсгэж буй эсрэг биеийг эрсдэлт бүлгийн хүн амд шилжүүлэх арга буюу идэвхгүй дархлаажуулалтыг санаачилсан юм.
Өнөөдөр бид дархлаажуулалт хэмээх нэр томьёог эсрэг төрөгчийн агууламж бүхий вакцин гэж нэрлэгдэх уусмалыг бие махбод руу оруулах ажилбар хэмээн тодорхойлж байна.
Вакцинжуулалт нь хүн болон амьтны популяцийг хамгаалахад хямд төсөр боловч маш өндөр үр дүнтэй болох нь батлагдсан нийгмийн эрүүл мэндийн гол бүрэлдэхүүн хэсэг юм.
Вакциныг
- Идэвхгүйжүүлсэн
- хор агуулсан,
- амьд сулруулсан,
- вирус төст нэгдэл ,
- нийлэг пептид ,
- олисахарид,
- полисахарид коньюгат пептид ,
- вирусын вектор ,
- нуклейн хүчил ,
- бактерийн вектор/нийлэг антиген илчлэгч эс гэж ангилж болно.
Нэр томьёонууд
- Халдварт өвчин үүсгэгч бичил биетний хоруу чанарыг сулруулах эсвэл уг бичил биетэнг үхүүлж дархлал тогтоох чадварыг нь хадгалан гаргаж авсан хими-биологийн идэвхит бэлдмэлийг хэлнэ.
Вакцины төлөөлөгч
- Зөвшөөрлөө аваагүй, туршилтын шатандаа байгаа шинэ вакцин.
- Халдварт өвчнөөс урьдчилан сэргийлж эмгэг төрүүлэгчийн эсрэг эсийн болон шингэний дархлаа тогтолцооны хариу урвалыг өдөөгч буюу вакциныг биед нэвтрүүлэх үйл явц.
- Эсрэг төрөгчийн агууламж бүхий вакцин гэж нэрлэгдэх уусмалыг бие махбод руу оруулах замаар халдварт өвчний үүсгэгчийн эсрэг эсийн болон шингэний дархлааг өдөөх ажилбар.
Сүргийн дархлаа
- Тухайн нийгмийн бүлэгт ихэнх хүмүүс халдварын эсрэг хамгаалалт буюу дархлаатай болох. Хүний бие нь өндөр хамгаалалттай байвал тухайн бичил биет хүнээс хүнд дамжихад илүү хэцүү байх болно. Ингэснээр тухайн нийгмийн бүлэгт халдварын тархалтыг амжилттай зогсоох боломжтой.
Дархлаажуулалтын дараах гаж нөлөө (AEFIs)
- Вакцинжуулалтын дараа илрэх тооцоолоогүй үр нөлөө. Вакцин нь тухайн асуудлын шалтгаан биш байж болно.
Туслах эм (Adjuvant)
- Туслах эм (Adjuvant) гэдэг нь зарим төрлийн вакциныг үйлдвэрлэхэд ашигладаг орц юм. Энэ нь бидний бие махбодын дархлааны хариу урвалыг илүү хүчтэй болгоход тусалдаг. Туслах эм нь тухайн вакцины бусад бүрэлдэхүүн хэсгүүдтэй хамтран үйлчилдэг ба эдгээрийг сүүлийн 70 гаруй жилийн турш зарим төрлийн вакциныг үйлдвэрлэхэд ашигласаар ирсэн.
Вакцины дараах хариу урвал
- Вакцинжуулалтын дараа тохиолддог түгээмэл бүлэг шинж тэмдгүүд. Үүнд вакцин тарьсан хэсэгт хөндүүрлэх, улайх, хавдах шинжүүд орно. Тухайн хүн бага зэрэг ядрах, бүлээрэх эсвэл толгой өвдөх шинж илэрч болно. Хамгийн чухал нь эдгээр шинж тэмдгүүд нь дархлааны систем ажиллаж байгаагийн илрэл юм.
Гол агуулгыг цааш уншихад гишүүнчлэлийн эрх авах шаардлагатай. Хэрэв та гишүүнчлэлийн эрхтэй бол нэвтэрч үзнэ үү !