Анагаах ухааны ойлголт: Эмпати (empathy)

Шинэ мэдлэг, мэдээлэл

Галсанням Дунгаржав2024-03-05

Тодорхойлолт: Өөрөөсөө бусад бодгалийг (хүн, амьтан) ойлгох (1), түүний болон тэдгээрийн оронд/байр суурин дээр өөрийгөө тавьж төсөөлөн сэтгэх (2) чадвар, мэдрэмж, бодол, ирээдүйг төлөвлөх чадамжийн цогц нийлмэл байдлыг эмпати хэмээх ойлголтын дор авч үздэг.

Эмпатийг хөгжүүлснээр бусдын мэдрэмжийг ойлгон мэдрэх учир бусдын гаргасан эерэг болон сөрөг үйлдлүүдээс туршлага хуримтлуулах чадвартай болдог (Өөрийн гаргасан үйлдлээс бус, бусдын үйлдлээс суралцан шууд амьдрал дээрээ хэрэгжүүлэх боломж бүрдэнэ).
Үндсэн хоёр хэлбэртэй:
1. Аффектив буюу сэтгэл хөдлөлийн эмпати (affective empathy)
  - Аффектив – Энд ааш зан/авирт суурилсан буюу өдөөгчид богино хугацаанд хариу үйлдэл гаргах гэсэн утгаар хэрэглэгдэнэ.
  - Аффектив эмпати нь товчоор бусдын мэдрэмжийг адилхан мэдэрснээр харилцагчаа ойлгохыг хэлдэг.
2. Когнитив буюу танин мэдэхүйн эмпати (Cognitive empathy)
  - Когнитив – Энд өдөөгчид шууд бусаар бодож хариу үйлдэл гаргах гэсэн утгаар хэрэглэгдэнэ.
  - Когнитив эмпати нь шууд харилцагчийнхаа сэтгэл хөдлөл, мэдрэмжийг өөрөө мэдрэхгүй ч, тэдгээрийг ойлгох чадвар багтах учир оюун ухаан, сэтгэн бодох чавдартай нягт холбоотой байдаг.

Аффектив буюу сэтгэл хөдлөлийн эмпати болон когнитив буюу танин мэдэхүйн эмпати нь тархины өөр өөр бүсүүдэд зохицуулагддаг. Тийм учраас энэ хоёр өөр хоорондоо нягт уялдаа холбоогүй.

Анагаах ухаанд эмпати нь сэтгэцийн эмгэгүүд, ялангуяа зан төрхийн (F60.2,F60.8) болон аутизмтай (F84) нягт уялдаа холбоотой байдаг. Аутизмтай өвчтнүүд эргэн тойрныхоо хүмүүсийн мэдрэмжийг давхар мэдрэх, хуваалцах чавдартай (сэтгэл хөдлөлийн эмпатитай) байх боловч когнитив хэлбэрийн эмпатийн хөгжилд саадтай учир үйл явдлуудаас суралцах боломжгүй байдаг. Үүний эсрэгээр психопат (Psychopath) зан төрх/төрх байдалтай хүмүүс когнитив хэлбэрийн эмпати сайн хөгжсөн боловч сэтгэл хөдлөлийн эмпати нь үгүй байдаг. Үүнээс улбаалан психопат хүмүүсээс догшин хэрцгий авир, хуурамч зан төрх үүсдэг хэмээн АУ тайлбарладаг. Нарциссист зан төрхийн эмгэгийн үед сэтгэл хөдлөлийн болон танин мэдэхүйн эмпати аль аль нь дутмаг хөгжсөн байдаг.

Дээрх хоёр хэлбэрүүдээс гадна нийгмийн эмпати (social empathy) гэж нэрлэгдэх эмпатийн хэлбэр байх ба энэ нь бүлгийн сэтгэл хөдлөл, сонирхолыг таньж ойлгох чавдарыг илэрхийлдэг. Нийгмийн эмпати нь жишээлбэл нийгмийн давхаргуудыг эсхүл гадны соёл, шашинг ойлгох боломжыг бүрдүүлдэг. Нийгмийн эмпатид сэтгэл хөдлөлийн болон танин мэдэхүйн эмпатийн аль аль нь шаардлагатай байдаг.

Эмпати бол симпати биш. Товчоор эмпати нь бусдын мэдрэмжийг ойлгох чадвар бол харин симпати нь бусдад байгаа мэдрэмжийг ойлгож буйгаа, тэрийг нь хүлээн зөвшөөрч буйгаа илэрхийлэх чадвар юм.

Эх сурвалж:

Elsevier – Psychische Erkrankungen. 6. Auflage, 2018
https://www.aerzteblatt.de/int/archive/article/222710
https://www.psychologie-heute.de/leben/artikel-detailansicht/42084-empathie.html
chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj
https://d-nb.info/1226853587/34

Хуваалцах