Ашиглах заавар:
Бидний ах, эгч, аав, ээж нарын үед хичээлд хэрэглэдэг анагаах ухааны үг хэллэгүүд нь ихэвчлэн орос/латин хэл дээр байсан бол одоо үед дэлхий даяар эмнэлгийн үг хэллэг нь англи/латин үг хэллэг рүү шилжсэн билээ.
Дэлхийн аль ч улсаас ирсэн бай мэргэжил нэгт эмч нар хоорондоо харилцахдаа бүрэн дүүрэн ойлголцоход туслах үг хэллэгүүдийг оюутан залуус болон залуу эмч та нартаа хэрэглэж дадахад нь туслах үүднээс энэхүү цуврал анатомийн хичээлийг шаардлагатай үг хэллэгүүдийг монгол-англи хослолын хамт, хамгийн суурь ойлголтуудаас нь эхлэн толилуулж байна.
Анатомийн байрлал гэдэг нь хүний биеийн эрхтний байрлалыг дангаар нь, эсвэл бусад эрхтэнтэй харьцуулан тодорхойлоход хэрэглэдэг үндсэн байрлал юм. Энэ нь алдарт “Vitruvian Man”-тай төстэй !
Хавтгай гэдэг нь 3 хэмжээсийг зүсэж 2 хэмжээст болгосныг хэлдэг. Анатомийн хавтгайнууд гэдэг нь өөр өөр чиглэлийн зүслэгүүдээр хүний биеийг зүссэн гэж төсөөлж харах хавтгайнууд юм.
Жишээлбэл зурагт биеийн аль нэг хэсгийн огтлолыг үзүүлсэн байвал биеийн аль хэсгийг хаанаас нь аль хавтгайгаар зүссэн зүслэг вэ гэдгийг ойлгох нь анатом сурахад маш чухал юм.
Араг ясны булчингуудын хөдөлгөөнийг тодорхойлоход доорх хэллэгүүдийг ашиглана. Булчингийн агшилтаар үений хөдөлгөөн хийгддэг ба нэмэлт нарийн хөдөлгөөнүүдийг өөр хооронд нь ялгаж тодорхойлоход тодорхой хэллэгүүдийг ашигладаг.
Мөн хавтгайнуудын тусламжтайгаар бид хөдөлгөөнийг аль хавтгайд хийгдэж байгааг нь ойлгоход амар байх болно. Ихэнх хөдөлгөөнүүд нь эсрэг чиглэлтэй хөдөлгөөнүүд байдаг ба энд бид өөр хоорондоо эсрэг чиглэлтэй хийгддэг хөдөлгөөний нэршлийн хослолуудыг үзнэ. Ингэж хослуулснаар цээжлэхэд ч дөхөм байдаг.
Жишээлбэл хурууны холдуулах хөдөлгөөнөөр гарын хуруунууд хоорондоо салах боловч их биеээс холдох хөдөлгөөн хийгдэхгүй.
Жишээ нь: Өөрийгөө тохой 90 хэмээр нугалсан байрлалд, гар урагшаа, алган дээрээ тавиур дээр аяга, таваг зөөж явна гэж бод. Одоо гарыг эргүүлэхдээ, тохойн өнцгийг хадгалсан хэвээр эсрэг талын ташаа чиглэлд эргүүллээ гэж төсөөлье. Энэ тохиолдолд дээрх хөдөлгөөн нь мөрний дотогш эргүүлэлт болно.
Байрлалтай холбоотой анатомийн үг хэллэгүүдийг мэдсэнээр анатомийг зөв, цэгцтэй ойлгох, бүрэлдэхүүн бүтцийн нарийн тодорхой байрлалыг зөв тогтооход хэрэгтэй.
Энд хамгийн анхан шатны байрлал тодорхойлох анатомийн үг хэллэгүүдийг, жишээний хамт тайлбарлав.
Биеийг баруун зүүн тэнцүү хэсгүүдэд хуваадаг sagittal plane- н босоо шугамыг төсөөлцгөөе. Үүнийг бид биеийн гол шугам / midline гэж нэрлэдэг.
Жишээ нь:
Нүд нь хамартай харьцуулахад lateral байрладаг.
Хамар нь чихтэй харьцуулахад medial байрладаг.
Бугалганы артери нь хоёр толгойт булчингийн шөрмөсний medial байрлалтай.
Бичихдээ зүрх өвчүүний хувьд posterior байрлалтай өөрөөр хэлбэл өвчүүний ард байрлана гэж бичнэ.
Жишээ нь:
Pectoralis major булчин pectoralis minor булчингийн хувьд anterior байрлана.
Бугалганы гурван толгойт булчин нь хоёр толгойт булчинтай харьцуулбал posterior байрлалтай.
Тойг нь доод мөчний anterior хэсэгт байрлана.
Босоо тэнхлэгийн дагуух байрлалыг илэрхийлэхэд хэрэглэдэг хэллэг.
Жишээ нь:
Толгой хүзүүтэй харьцуулахад superior.
Хүйс нь өвчүүтэй харьцуулахад inferior гэх мэт хэрэглэнэ.
Мөрний үе нь тохойн үетэй харьцуулахад superior байрлалтай.
Уушги нь элэгтэй харьцуулахад superior байрлалтай.
Мухар олгой нь хөндлөн гэдэстэй харьцуулахад inferior байрлалтай.
proximal болон distal гэх хэллэгүүд нь эхлэл төгсгөлтэй бүтцүүдийг тайлбарлахад хэрэглэгддэг.
Жишээ нь:
Бугуйн үе нь тохойн үетэй харьцуулахад distal байрлалтай.
Завь хэлбэрийн яс нь шивнүүртэй харьцуулахад proximal байрлана.
Өвдөгний үе нь шагайн үений хувьд proximal байрлалтай.
Зөвхөн үр хөврөл судлалд хэрэглэгддэг анатомийн үг хэллэгүүд гэж байдаг. Энд бид үр хөврөлийн анатомийн байрлалд хэрэглэгдэх анатомийн хэллэгүүдтэй танилцана.
Жишээ нь: Vitelline цорго нь анхдагч тархитай харьцуулахад caudally байрладаг.Үр хөврөлийн foregut нь midgut-тай харьцуулахад cranial байрлана.
Жишээ нь: Хоол боловсруулах хоолой нь нугастай харьцуулахад ventral байрлана. Нугас нь хөгжиж байгаа мөгөөрсний хувьд dorsal байрлалтай.
Мэдрэл-Үр хөврөлийн хэллэг/ Neuroembryological terms
Rostral болон caudal гэсэн хэллэгүүдээр үр хөврөлийн нугаснаас дээш байрлах төв мэдрэлийн тогтолцооны бүтцүүдийг тодорхойлоход зөвхөн хэрэглэдэг (жишээ нь тархины үүдэл, тархи, гүүр гэх мэт). Голдуу үр хөврөлийн мэдрэлийн анатомийн тухай ярилцахад хэрэглэнэ.
Жишээ нь: Урд тархи бол дунд тархитай харьцуулахад rostral байрлана. Хэсэг тархи нь дунд тархитай харьцуулахад caudal байрладаг.
Товчлол | Нэршил | Тайлбар |
A. | Arteria | Артери |
ant. | anterior | Өвөр тал |
Art. | Articulatio | Үе |
Gl. | Glandula | Булчирхай |
inf. | inferior | Доогуур, Доошоо |
lat. | lateralis | Гол шугамаас хол |
Lig. | Ligamentum | Шөрмөс, Холбоос |
M. | Musculus | Булчин |
med. | medialis | Гол шугам |
N. | Nervus | Мэдрэл |
Ncl. | Nucleus | Цөм |
Nl. | Nodus lymphatici | Тунгалгийн булчирхай |
post. | posterior | Ар тал, нуруу |
R. | Ramus | |
sup. | superior | Дээшээ, дээгүүр |
V. | Vena | Вена |
Олон тоо: Хэрэв товчилсон нэр томьёог олон тооны хэлбэрээр бичих бол товчлолын сүүлчийн үсгийг хоёр удаа хавсаргана. (Жишээ нь: Mm. = Musculi = Булчингууд; Gll. = Glandulae =Булчирхайнууд)