Ходоод, улаан хоолойн сөөргөө өвчин (GERD)

Ганчимэг Дондов

Сүүлийн шинэчлэл:2022/02/08

678

Ашиглах заавар:

Үндсэн агуулгыг аль болох бүгдийг товч багтаахыг хичээсэн ба түлхүүр үгсээр бичсэн болно.
симбол дээр хулганаа аваачихад нэмэлт тайлбар харагдана.
симбол дээр хулганаа аваачихад тухайн эмийн нэмэлт мэдээллүүд харагдана.
Доогуур зураастай эсвэл Bold-р бичсэн хэсэг дээр хулганаа аваачихад тухайн хэсгийн тодорхойлолт гарч ирэх ба цааш унших хэсгийн холбоос гарч ирнэ.

Хүнд ходоод, улаан хоолойн тодорхой хэмжээний физиологийн сөөргөө байдаг. Физиологийн сөөргөө нь ихэвчлэн хоол идсэний дараа тохиолддог, богино хугацаанд үргэлжилдэг, шинж тэмдэггүй байдаг бөгөөд унтах үед ховор тохиолддог. Харин эмгэг сөөргөө нь ихэвчлэн шөнийн цагаар тохиолддог бөгөөд эмнэлзүйд тодорхой шинжүүд илэрдэг, цаашлаад салст бүрхэвчийг гэмтээдэг.

Ходоод, улаан хоолойн сөргөө өвчин (GERD) гэдэг нь ходоодны агууламж улаан хоолой руу сөргөн орж, зовуурь үүсгэх, хүндрэх эмгэг юм. Ходоод-улаан хоолойн сөргөө өвчин гэсэн нэр томьёонд улаан хоолойн сөөргөө болон түүний хүндрэлүүдийг хамруулан ойлгох ба улаан хоолойн үрэвсэл үүсээгүй байж болно.

Эпидемиологийн 15 судалгааг хамруулсан системт тоймоор GERD өвчний тархалт барууны орнуудад 10-20%, Азид 5%-иас бага байна. Барууны орнуудад жилд ойролцоогоор 1000 хүн амд 5 тохиолдол шинээр оношлогдож байна. АНУ-д хийсэн хүн амд суурилсан судалгаагаар судалгаанд оролцогчдын 22 хувь нь сүүлийн нэг сарын дотор цээж хорсох эсвэл огих, гулгих зовуурьтай байсан гэж мэдээлжээ. GERD-ийн тархалтыг тооцоход түвэгтэй учир цээж хорсох, огих, гулгих (долоо хоногт ≥2 удаа) нь эмнэлзүйн хувьд чухал ач холбогдолтой. Гэсэн хэдий ч улаан хоолойн үрэвсэл, Барреттийн улаан хоолой зэрэг эмгэг өөрчлөлт илэрсэн үед ч цээж хорсох шинж илрэхгүй тохиолдол байдаг.

GERD-ийг хоол боловсруулах дээд замын дурангийн шинжилгээнд улаан хоолойн салст бүрхэвчийн харагдах байдал дээр үндэслэн дараахь байдлаар ангилдаг.

Улаан хоолойн шалбархайт үрэвсэл – Эмнэлзүйн зовуурь илэрсэн эсэхээс үл хамааран дурангаар улаан хоолойн доод хэсгийн салст бүрхэвч гэмтсэн харагдана.
Шархлаат бус улаан хоолойн сөөргөө – Дурангаар улаан хоолойн салстын гэмтэл харагдахгүй боловч эмнэлзүйд зовуурь илэрсэн.

GERD нь улаан хоолойн хамгаалах хүчин зүйл, гэмтээгч хүчин зүйлийн (сөөргөөний давтамж, сөөргөөний агуулагдахууны хүчилшилт, улаан хоолойн хэт мэдрэгшил) тэнцвэр алдагдсанаас үүсдэг. Ходоодны агуулагдахуун буцаж улаан хоолойд сөргөж орохоос сэргийлсэн хэд хэдэн хориг, хамгаалалт байдаг ба эдгээр хоригууд хавсран улаан хоолойг хамгаалж байдаг. Үүнд:

Улаан хоолойн доод хуниас – Хуниасны үйл ажиллагаа алдагдах нь сөөргөөний гол шалтгаан, эмгэг хүчин зүйл болдог.
- Улаан хоолойн доод хуниасны түр зуурын сулрал
- Улаан хоолойн доод хуниасны даралт <10мм усны баганаас буурах
- Улаан хоолой ходоодонд шилжих хэсэг урагдах
Өрцний хөл (diaphragmatic crura) улаан хоолойн доод хуниастай зэрэгцээ, улаан хоолой ходоодонд шилжих хэсгийг чимхсэн мэт байрладаг. Өрцний сулрал, саажилтаас гадна улаан хоолойн доод хуниасны үйл ажиллагаанаас үүдэн сөөргөө үүсэхэд нөлөөлдөг.
Улаан хоолойн гүрвэлзэх хөдөлгөөн
Хүчил саармагжуулах – Сөргөж орсон хүчиллэг агуулагдахууныг гүрвэлзэх хөдөлгөөнөөр ходоод руу буцаан, улаан хоолойг хоослосны дараа үлдэгдэл хүчлийг шүлс залгиж цэвэрлэх байдлаар улаан хоолойн хүчил саармагжуулалт явагддаг. Улаан хоолойн гүрвэлзэх хөдөлгөөн алдагдах, доод хуниасны агшилт сулрах, даралт буурах, шүлс ялгаралт багасах зэрэг өөрчлөлтийн үед хүчил саармагжуулалт удааширч, улаан хоолойн хүчилд өртөх хугацаа уртасдаг.
Улаан хоолойн хучуур эд – Улаан хоолойн хучуур эд харьцангуй нягт холбоотой, эс хоорондын зайд липид ихтэй тул эс хооронд ионы шилжилт бага явагддаг. Улаан хоолойн даралт багасах үед энэ холбоосны нягт байдал алдагддаг.

Бусад шалтгаан, хүчин зүйл:

Өрцний эвэрхий
Таргалалт
Жирэмслэлт, эстроген
Хооллолт – өөх тос, шоколад, халуун ногоо, кафеин, архи, тамхи,
Эмийн бодис – антихолинерг, нитрат, кальцийн суваг хориглогч, гурван цагирагт антидепрессант, опиод, теофиллин, барбитурат, диазепам

Эмнэлзүйд илрэх шинж, салстын гэмтэл сөөргөөний давтамж, улаан хоолойн салстын хүчилд өртсөн байдалтай шууд хамааралтай. Эдийн шинжилгээнд хучуур эдийн суурийн мембранд өөрчлөлт гардагаас харахад улаан хоолойн салст ходоодны хүчил, пепсин, цөсний химийн нөлөөнөөс илүү цитокин хамааралт үрэвслийн урвалаас үүдэлтэй гэмтэж байна гэж үздэг. Цитокин хамааралт үрэвслийн урвал нь үрэвсэл үүсгэхээс гадна улаан хоолойн мэдрэг байдлыг нэмэгдүүлдэг.

Цээж хорсох, гулгих нь GERD-ийн сонгомол шинж юм.

Цээж хорсох зовуурийг өвчтөнүүд өвчүүний цаана хорсох мэдрэмж төрөх ба энэ нь ихэнх тохиолдолд хоол идсэний дараа илэрдэг гэж тайлбарладаг. Цээж хорсох зовуурь долоо хоногийн нэг өдөр илэрвэл хөнгөн, долоо хоногт хоёр ба түүнээс дээш өдөр илэрвэл дунд болон хүнд зэрэг гэж үзнэ.

Гулгих шинжийг өвчтөнүүд хүчиллэг, гашуун шингэн боловсруулагдаагүй хоолны үлдэгдэлтэй холимог байдлаар ам болон залгиурт буцаж гарна гэж өгүүлдэг.

Бусад шинжүүд:

шүлсний ялгаралт ихсэх
горойх
хоолойд юм тээглэх мэдрэмж төрөх
цээжээр өвдөх
залгих үед өвдөх
архаг ханиалга
хоолой сөөх
хааяа бөөлжих

Сонгомол шинжтэй өвчтөн – Цээж хорсох, гулгих шинжүүд илэрсэн өвчтөнг эмнэлзүйн шинжийг үндэслэн оношилж болно.

Барреттийн улаан хоолойн эрсдэлтэй
Улаан хоолойн хорт хавдрын эрсдэлтэй тохиолдолд нэмэлт шинжилгээ хийнэ.

Сонгомол шинж тэмдэг илрээгүй өвчтөн – Цээж хорсох, гулгих шинжүүд илрээгүй ч GERD-ийн бусад шинжүүд илэрсэн өвчтөнүүдэд нэмэлт шинжилгээ хийж, бусад өвчнөөс ялган оношилно.

Ходоод, дээд гэдэсний уян дурангийн шинжилгээ

Өвчний зэргийг тодорхойлох, хүндрэлийг илрүүлэх зорилгоор хийнэ
Уян дурангийн шинжилгээгээр улаан хоолойн үрэвслийн зэргийг Лос Анжелесийн ангилалаар 4 зэрэгт ангилж, хүндрэлийг тусад нь бичнэ.

Лос Анжелесийн ангилал

1-р зэрэг – Улаан хоолойн доод хэсгийн салстад 5 мм хүртэл хэмжээтэй нэг ба түүнээс олон тооны өөрчлөлт (улайлт, шалбархай, шарх) илэрнэ.

2-р зэрэг – Улаан хоолойн доод хэсгийн салстад 5 мм-ээс том нэг ба түүнээс олон тооны өөрчлөлт (улайлт, шалбархай, шарх) илрэх боловч салстын атираанаас хэтрээгүй.

3-р зэрэг – Улайлт, шалбархайнууд хоорондоо нийлсэн, салстын атирааны оройг хамарсан том хэмжээний өөрчлөлт илрэх боловч улаан хоолойн доод хэсгийн салстын 75%-иас хэтрээгүй

4-р зэрэг – Улаан хоолойн доод хэсгийн салстын 75%-иас дээш хувийг хамарсан өөрчлөлт илэрнэ.

Эдийн шинжилгээ – GERD-ийн шинж тэмдэг илэрсэн гурван хүн тутмын хоёрт уян дурангийн шинжилгээгээр салстын өөрчлөлт илэрдэггүй ч эдийн шинжилгээнд өөрчлөлт гарсан байдаг.

Электрон микроскопт:

Эс хоорондын зай ихсэх
Нейтрофил, эозинофил эсүүд олшрох
Суурийн мембран зузаарах
Хавтгай эс хөөх, хучуур эдийн папилляр уртсах шинжүүд илрэх боловч эдгээр нь улаан хоолойн бусад үрэвсэлт өвчний үед ч илэрч болно.

Улаан хоолойн манометрийн шинжилгээ – Уян дурангийн шинжилгээнд өөрчлөлтгүй боловч цээжээр өвдөх, горойх шинж илэрч буй өвчтөнүүдэд улаан хоолойн хөдөлгөөний эмгэгийн үгүйсгэх зорилгоор манометрийн шинжилгээ хийж, улаан хоолойн гүрвэлзэх хөдөлгөөнийг үнэлнэ.

Амбулаторийн рН мониторинг

Улаан хоолойн орчинг үнэлэх гол шинжилгээ
Өвчтөний зовуурь, шинж тэмдэг арилахгүй үед болон мэс заслын өмнө сөөргөөний байдлыг үнэлэх зорилгоор хийнэ.
pH метрийг:
- хамраар катетер оруулах
- дурангаар утасгүй капсул байрлуулах гэсэн хоёр аргаар хийдэг.
Аль ч аргын үед pH мэдрэгчийг улаан хоолой ходоодонд шилжих заагаас (Squamocolumnar junction) 6 см дээш байрлуулна.
Уламжлалт катетертай мониторингийг 24 цаг, утасгүй капсулыг 2-4 хоног байрлуулж, хоолыг хорихгүй, энгийн хэвшлээр хянаж, улаан хоолойн хүчилд өртөлтийг тэмдэглэнэ.

GERD-ийн улаан хоолойн үрэвсэлт өөрчлөлтийг дараах эмгэгээс ялган оношилно.

Улаан хоолойн халдварт үрэвсэл
Эмийн шалтгаант улаан хоолойн үрэвсэл
Эозинофилийн шалтгаант улаан хоолойн үрэвсэл (харах талбайд >15 эозинофил тоологдох)

Горойх шинж илэрсэн тохиолдлыг дараах эмгэгээс ялган оношилно.

Улаан хоолойн цагираг булчингийн агшилт (esophageal ring)
Улаан хоолойн хөдөлгөөний эмгэг
Улаан хоолойн нарийсал
Улаан хоолойн хавдар

Өвчтөнийг үнэлж, алгоритмын дагуу эмчилнэ.

Шархлаат бус улаан хоолойн сөөргөө буюу хөнгөн болон дунд хэлбэрийн зовуурьтай үед амьдралын хэв маяг өөрчлөх, шаардлагатай тохиолдолд хистамин-2 рецепторын антагонист, антацид хэрэглэнэ.

Улаан хоолойн шалбархайт үрэвсэлтэй, хүнд хэлбэрийн зовуурьтай, Барреттын улаан хоолой илэрсэн үед амьдралын хэв маяг өөрчлөх, протоны шахуургын ингибитор хэрэглэнэ. Протоны шахуургын ингибитор үр дүнтэй бол найман долоо хоног үргэлжлүүлсний дараа дахин дурангийн шинжилгээ хийж, шарх, үрэвслийн эдгэрэлт, Барреттын улаан хоолойн өөрчлөлтийг үнэлнэ.

Хүчил дарангуйлах эмчилгээ (насанд хүрэгсдийн)
Эмийн бодис	Бага тун	Стандарт тун
Хистамин-2 рецепторын антагонист
Фамотидин	10 мг өдөрт хоёр удаа	20 мг өдөрт хоёр удаа
Низатидин	75 мг өдөрт хоёр удаа	150 мг өдөрт хоёр удаа
Циметидин	200 мг өдөрт хоёр удаа	400 мг өдөрт хоёр удаа
Протоны шахуургын ингибитор
Омепразол	10 мг өдөрт нэг удаа	20 мг өдөрт нэг удаа
Ланзопразол	15 мг өдөрт нэг удаа	30 мг өдөрт нэг удаа
Эзомепразол	10 мг өдөрт нэг удаа	20 мг өдөрт нэг удаа
Пантопразол	20 мг өдөрт нэг удаа	40 мг өдөрт нэг удаа
Дексланзопразол	–	30 мг өдөрт нэг удаа
Рабепразол	10 мг өдөрт нэг удаа	00 мг өдөрт нэг удаа

ПШИ стандарт тунгаар өдрийн нэг хэрэглэхэд үр дүнгүй, зовуурь, шинж тэмдэг арилахгүй бол тэсвэртэй сөөргөө гэж үзнэ. Тэсвэртэй сөөргөөний үед:

ПШИ эмчилгээг зогсоосноос 2 долоо хоногийн дараа амбулаторийн рН мониторингтой уян дурангийн шинжилгээ хийнэ
Шаардлагатай тохиолдолд эдийн шинжилгээ авна
Тэсвэртэй сөөргөөний алгоритмын дагуу эмчилнэ.

Амьдралын хэв маяг өөрчлөх

Илүүдэл жин, таргалалттай бол жин хасах
Шөнө унтахдаа 15-20 см өндөр дэрээр цээж, толгой өндөрлөх
Хоол идсэн даруйд хэвтэхгүй байх
Унтахаас дор хаяж 2-3 цагийн өмнө хооллох
Кафеин, шоколад, халуун ногоо, өөх тостой хоол, хийжүүлсэн ундаа, гаа зэрэг сэдээгч хүнс хэрэглэхгүй байх
Архи, согтууруулах ундаа хэрэглэхгүй байх
Тамхинаас гарах
Хэвлийгээр чанга бүс, даруулга зүүхгүй байх
Хэвлийгээр амьсгалах дасгал хийх
Бохь зажилж шүлс ялгаралтыг нэмэгдүүлж болно

Эмийн эмчилгээ

Антацид – Антацидууд сөөргөө урсгалаас хамгаалахгүй боловч хүчлийг саармагжуулж, GERD шинж тэмдгийг багасгана. Антацидууд 5 минутын дотор хурдан хугацаанд цээж хорсолтыг намдаах боловч үйлчлэл нь удаан үргэлжилдэггүй.
- Sodium bicarbonate
- Magnesium trisilicate
- Aluminum hydroxide
- Calcium carbonate
Бүрхээх эмүүд – Улаан хоолой, ходоодны салстад наалдан бүрхэж, пепсины үйлчлэлээс хамгаалах ба шарх, шалбархайн эдгэрэлтийг түргэсгэдэг.
- Aluminum sucrose sulfate (Сукралфат)
Хистамин-2 рецепторын антагонист (Х2РА) – Ходоодны париетал эсэд хистамин-2 рецепторыг дарангуйлснаар хүчлийн ялгаралтыг бууруулдаг. Антацидээс ялгаатай нь үйлчилгээ эхлэх хугацаа удаан бөгөөд тунг хэрэглэснээс хойш 2.5 цагийн дараа хамгийн их концентрацид хүрч, 4-10 цаг үргэлжилдэг.
Протоны шахуургын ингибитор (ПШИ) – Устөрөгч-кали (H-K)-ийн шахуургатай холбогдож, ходоодны хүчлийн шүүрлийг дарангуйлдаг. Өглөө босоод юм идэхээс 30-60 минутын өмнө уух нь үр дүнтэй байдаг.

Мэс засал эмчилгээ

Мэс засал эмчилгээний заалт:
- Амьдралын хэв маяг өөрчлөх, эмийн эмчилгээнд үр дүнгүй
- Шинж тэмдэг бүхий өрцний эвэрхий
Эмчилгээний сонголт:
- Дурангийн ажилбар
  - Radiofrequency treatment (Stretta)
  - Transoral incisionless fundoplication (TIF)
- Мэс засал

- - Magnetic sphincter augmentation (MSA)
  - Laparoscopic Hill gastropexy
  - Laparoscopic partial fundoplication
  - Laparoscopic Nissen (complete) fundoplication

GERD улаан хоолойн болон улаан хоолойн бус хүндрэл гарч болно.

Улаан хоолойн хүндрэл

Улаан хоолойн шархлаат үрэвсэл: Ходоодны хүчил, пепсин улаан хоолойд байнгын давтамжтай сөргөн орсны улмаас улаан хоолойн салстад үхжил явагдаж, шалбархай, шарх үүсэх
Барреттийн улаан хоолой: Ходоод, улаан хоолойн архаг сөөргөөний улмаас улаан хоолойн доод хэсгийн давхар хучуур эд бортгон хучуур эдээр солигдох (метаплази)
Улаан хоолойн нарийсал: Шархлаат улаан хоолойн үрэвслийн эдгэрэлтийн үр дүнд коллагений ширхгүүд хуримтлагдаж, яваандаа эдгээр коллагений ширхгүүд агшиж, улаан хоолойн хөндийг нарийсгадаг. Ихэвчлэн улаан хоолойн гарах хэсэгт богино хэмжээтэй нарийсал тодорхойлогддог.

Улаан хоолойн хорт хавдар

Улаан хоолойн бус хүндрэл

Гуурсан хоолойн багтраа – GERD багтраа өвчтэй хүмүүст элбэг тохиолддог. Багтраа өвчтэй хүмүүсийн ойролцоогоор 34-89% GERD илэрдэг. Улаан хоолойд орсон хүчил агаар дамжуулах замын бөглөрөлд:
- (1) агаар дамжуулах замын тонусыг нэмэгдүүлэх
- (2) гуурсан хоолойн реактив идэвхийг нэмэгдүүлэх
- (3) аспираци болж амьсгалын дээд замд ходоодны агууламж орох гэсэн гурван механизмаар тайлбарлаж байна.
Чих хамар хоолойн хүндрэл – Төвөнх залгиурын сөөргөөний улмаас үүсдэг.
Архаг ларингит— Төвөнх залгиурын сөөргөөний улмаас үүсдэг. Ихэвчлэн хоолой сөөх байдлаар илэрнэ. Мөн архаг ханиалга, хоолойд юм тээглэх мэдрэмж төрөх, ларингоспазм зэрэг шинжүүд идэрч болно.
Төвөнх, мөгөөрсөн хоолойн нарийсал -Төвөнх залгиурын сөөргөөний улмаас үүсдэг. Амьсгаадах, ханиалгах, шуухитнах, цустай ханиах шинжүүд илэрч болно.
Бусад хүндрэл— Шүд, амны хөндий гэмтэх, архаг синусит, уушгины үрэвсэл

Улаан хоолойн шархлаат үрэвсэлтэй өвчтөнүүдийн 89% ПШИ-ын стандарт тунгийн эмчилгээнд үрэвсэл, шарх эдгэрдэг.
Ходоод, улаан хоолойн сөөргөө өвчний нийт тохиолдлын 10 гаруй хувь нь тэсвэртэй сөөргөө байдаг.
Мэс засал эмчилгээний 10-15% үр дүнгүй болж, сөөргөөний шинж тэмдэг дахих, горойх шинжүүд илэрдэг.