Пневмоторакс (Pneumothorax)
Тойм
Гялтангийн хөндийд (Cavitas pleuralis) агаар хуримтлагдах эмгэгийг пневмоторакс хэмээн нэрлэх ба хуримтлагдсан хийнээс үүдэн гялтангийн хөндийн дотоод сөрөг даралт алдагдаж үүссэн талынхаа уушгийг шалчийлгах (lat.: collabi), хүнд тохиолдолд тухайн талын уушиг бүхэлдээ шалчийн уушгинд хийн солилцоо алдагдсанаар өвчтөнд амьсгалын дутагдал (respiratory failure) үүсэх, улмаар амь нас нь эрсдэж болзошгүй аюултай өвчин юм. Өвчин үүсэх шалтгааныг юун түрүүнд гэмтлийн (traumatic pneumothorax) буюу уушгинд нэвтэрсэн гэмтэл байна уу гэдгийг тодруулан, хэрэв гэмтлийн бус шалтгаант пневмоторакс байгаа тохиолдолд өөр өвчний (жишээлбэл Birt-Hogg-Dube syndrome, thoracic endometriosis, lymphangioleiomyomatosis) суурин дээр үүссэн буюу хоёрдогч пневмоторакс (Secondary spontaneous pneumothorax SSP) эсхүл анхдагч идиопатик гэнэт үүссэн пневмоторакс (primary spontaneous pneumothorax PSP) хэмээн тус тус нэрлэн шалтгаанаар нь ангилдаг. Үүнээс гадна өвчин үүсэх хурд болон хүндийн зэргээр нь ердийн пневмоторакс болон хурц пневмоторакс (пневмотораксын амь насанд аюултай хэлбэр) хэмээх хоёр үндсэн хэлбэр байдгийг ойлгох шаардлагатай ба ингэснээр өвчтөндөө яаралтай тусламж үзүүлэх (анхны тусламж, яаралтай цээжний гуурс тавих) эсхүл төлөвлөгөөт эмчилгээ (консерватив буюу мэс заслын бус эмчилгээ эсхүл мэс ажилбар) хийх эсэхээ шийдэх боломжтой болно. 
Пневмотораксын үед уушгийг цээжний ханатай эргэн нийлүүлж уушиг эргэн тэлэгдэх нөхцлийг бүрдүүлэх нь эмчилгээний нэн тэргүүний зорилго болдог. Үүний тулд цээжний гуурс (Chest tube) тавих болон тодорхой нөхцлүүдийг харгалзан мэс ажилбар хийх боломжтой. Хурц пневмотораксын үед өвчтний амь насыг аврахад чиглэн эмчилгээ хийх тул яаралтай цээжний гуурс тавиж гялтангийн хөндийд үүссэн хавхлагын механизмын эсрэг арга хэмжээ авах шаардлагатай.
Тодорхойлолтууд
Суурь тодорхойлолтууд
- Пневмоторакс: Гялтангийн хөндийд (Cavitas pleuralis) агаар хуримтлагдах эмгэг
- Гялтангийн хөндий
- Гялтангийн хөндий
- Хурц пневмоторакс: Пневмотораксын амь насанд аюултай хэлбэр, Eng.: tension pneumothorax, өөр өөр эх сурвалжууд дээр хурцадмал эсхүл хүчдэлийн пневмоторакс хэмээн орчуулагдсан байдаг. Амьсгал авах үед гэмтсэн уушгинаас гялтангийн хөндийд агаар хуримтлагдан, ингэхдээ гэмтсэн уушгинд хавхлагат механизм үүсч гялтангийн хөндийд орж буй агаар нь амьсгал гаргах үед гялтангийн хөндийгөөс эргэн гадагшлах боломжгүй учир тасралтгүй агаар хуримтлагдан богино хугацаанд амьсгалын дутагдалд хүргэн улмаар эмчилгээ яаралтай хийгдээгүй тохиолдолд өвчтөн нас барна. Дэлгэрэнгүй зургийг оношилгоо хэсгээс харна уу!
Ангилал
- Байрлал/Анатоми:
- Хаалттай пневмоторакс: Гадаад орчинтой шууд холбогдсон буюу гаднаас шууд агаар нэвтэрч орох боломжгүй байх, жишээлбэл эмфиземийн хий агуулсан цэврүү (Subpleural blebs, lat.: Bulla)-ний урагдал
- Нээлттэй пневмоторакс: Гадаад орчний агаартай шууд харьцаатай байх, жишээлбэл цээжний ханын гэмтлийн үед
- Хаалттай пневмоторакс: Гадаад орчинтой шууд холбогдсон буюу гаднаас шууд агаар нэвтэрч орох боломжгүй байх, жишээлбэл эмфиземийн хий агуулсан цэврүү (Subpleural blebs, lat.: Bulla)-ний урагдал
- Шалтгаанаар нь:
- Гэнэт үүссэн пневмоторакс өөрөөр аяндаа үүссэн пневмоторакс:
- Анхдагч гэнэт үүссэн пневмоторакс (Primary spontaneous pneumothorax PSP): Гадны ямар нэгэн шалтгаан нөлөөлөл болон уушгины эмгэгийн үеийн шинж тэмдэггүйгээр илэрдэг хэмээн уламжлалт байдлаар тодорхойлсон байдаг. Мөн түүнчлэн уушгины суурь эмгэгүүдтэй ( уушгины архаг бөглөрөлт өвчин гэх мэт) ямар ч холбоогүй байдаг. Харин энэхүү оноштой ихэнхи өвчнүүдэд гялтангийн завсрын цэврүү (ихэвчлэн subpleural blebs) урьдал нөхцөл байдал дээр үүсдэг.
- Хоёрдогч гэнэт үүссэн пневмоторакс (secondary spontaneous pneumothorax SPP) : Мөн зарим өвчтөнд аяндаа үүсэх пневмоторакс нь илүү ноцтой уушгины эмгэгүүдийн (Холбогч эдийн эмгэгүүд, COPD, астма бронхиал, Birt-Hogg-Dube syndrome, thoracic endometriosis, lymphangioleiomyomatosis) суурин дээр үүсдэг нь илэрхий болсон. Энэ тохиолдолд хоёрдогчоор гэнэт үүссэн пневмоторакс гэж дахин ангилалд хамааруулдаг.
- Жишээ:
- COPD-ийн үед уушгины эд макроскопд мэдэгдэхүйц бүтцийн өөрчлөлтөнд орсноор уян хатан чанараа алдаж пневмоторакс үүсэх эрсдэлтэй
- Уушгины фиброзын суурин дээр үүссэн пневмоторакс
- Сүрьеэгийн суурин дээр үүссэн пневмоторакс
- COPD-ийн үед уушгины эд макроскопд мэдэгдэхүйц бүтцийн өөрчлөлтөнд орсноор уян хатан чанараа алдаж пневмоторакс үүсэх эрсдэлтэй
- Жишээ:
- Анхдагч гэнэт үүссэн пневмоторакс (Primary spontaneous pneumothorax PSP): Гадны ямар нэгэн шалтгаан нөлөөлөл болон уушгины эмгэгийн үеийн шинж тэмдэггүйгээр илэрдэг хэмээн уламжлалт байдлаар тодорхойлсон байдаг. Мөн түүнчлэн уушгины суурь эмгэгүүдтэй ( уушгины архаг бөглөрөлт өвчин гэх мэт) ямар ч холбоогүй байдаг. Харин энэхүү оноштой ихэнхи өвчнүүдэд гялтангийн завсрын цэврүү (ихэвчлэн subpleural blebs) урьдал нөхцөл байдал дээр үүсдэг.
- Гэмтлийн улмаас үүссэн пневмоторакс: Цээжийг хамарсан бүхий л гэмтлийн үед пневмоторакс үүсэх боломжтой.
- Зүүн талын олон хавирганы хугарал, далны бяцарсан хугарал, дагалдах пневмоторакс
- Зүүн талын олон хавирганы хугарал, далны бяцарсан хугарал, дагалдах пневмоторакс
- Иатроген/ятроген (грек: iatros – эмч, Eng.: iatrogenic) пневмоторакс – эмч, эмнэлэгийн ажилбараар шалтгаалан үүссэн пневмоторакс
- Жишээ: Зүүн талын V. subclavia-д венийн катетер тавьсны дараа үүссэн хемато-пневмоторакс
- Жишээ: Зүүн талын V. subclavia-д венийн катетер тавьсны дараа үүссэн хемато-пневмоторакс
- Гэнэт үүссэн пневмоторакс өөрөөр аяндаа үүссэн пневмоторакс:
- Дүрс оношлогоонд илрэх байдлаар нь:
- Уушгины орой хэсгийн пневмоторакс: Зөвхөн уушгины орой хэсэг буюу Apex pulmonis-т (Eng.: apex of the lung, pulmonary apex) пневмоторакс үүссэн байх. Зургийг тодруулбал
- Хүрэм хэлбэрийн пневмоторакс: Уушгины бүхий хэсгүүдийг тойрон жижиг хэмжээтэй пневмоторакс үүссэн байх.
- Голтын жирвэлзэл бүхий пневмоторакс: пневмотораксын үед амьсгалаас шалтгаалан голт хөдлөн харагдах өвөрмөц хэлбэр.
- Уушгины орой хэсгийн пневмоторакс: Зөвхөн уушгины орой хэсэг буюу Apex pulmonis-т (Eng.: apex of the lung, pulmonary apex) пневмоторакс үүссэн байх.
Ойролцоо контент
