Арьс ба зөөлөн эдийн халдвар (Skin and soft tissue infections)

АЗЭХ нь арьсны өнгөн хөрс, жинхэнэ арьс, арьсан доорх өөхөн давхаргыг хамардаг олон төрлийн эмгэгүүдийн бүлэг юм. Хүндрэлгүй халдвар нь ихэвчлэн арьсны бага зэргийн гэмтлийн дараа грам эерэг эмгэг төрүүлэгчид арьсанд нэвтэрсний улмаас үүсдэг.

Хүнд хэлбэрийн халдвар нь полимикробын шалтгаантай байдаг. Арьс ба зөөлөн эдийн халдвар нь голчлон өвдөлттэй, халуун, улайлттай арьсны гэмтэлээр илэрдэг бөгөөд идээт шингэн хуримтлагдах эсвэл өртсөн эдэд үхжил үүсгэж болдог.

Халуурах зэрэг системийн шинж тэмдгүүд нь ихэвчлэн илүү хүнд халдварыг илтгэдэг. Арьс ба зөөлөн эдийн халдвар үүсэх эрсдэлт хүчин зүйлс нь чихрийн шижин, дархлал хомсдол, архаг хаван зэргүүд юм.

Оношилгоог ихэвчлэн эмнэлзүйд тулгуурлан хийдэг боловч зарим өвчтөнүүдэд багажийн эсвэл лабораторийн шинжилгээ шаардагддаг. Буглаа гэх мэт идээт халдварыг голчлон зүсэлт хийж, буглааг гадагшлуулах замаар эмчилдэг бол идээт бус халдварын үед антибиотик эмчилгээ хийдэг. Зөөлөн эдийн үхжилт халдварын нь нас баралтын түвшин өндөртэй бөгөөд мэс заслын яаралтай тусламж үзүүлж, шархны цэгцлэлт хийх шаардлагатай байдаг.

Арьс ба зөөлөн эдийн халдварын тойм
Өвчин		Хамгийн түгээмэл эмгэгтөрүүлэгч	Эдийг хамрах байдал	Эмнэлзүйн онцлог
Түүхий		Staphylococcus aureus Streptococcus pyogenes	Өнгөц эпидермис	Халдварлагдах шинж чанар өндөртэй өнгөц халдвар Цэврүү үүсэх
Стафилококкт цэврүүт арьсны хам шинж		Staphylococcus aureus-ийн экзотоксин	Өнгөц эпидермис	Улайлттай тууралт Халуурах Бүрэн эдгэрнэ
Арьс ба зөөлөн эдийн идээт бус халдвар	Ёлом	А бүлгийн стрептококк	Өнгөц арьсны дермис Лимфийн судаснууд	Хурц ирмэг хязгаартай, улайлттай арьсны гэмтэл
	Целлюлит	А бүлгийн стрептококк S. aureus	Арьсны гүн дермис Арьсан доорх өөхөн эд	Хурдан тархдаг халдвар Тодорхой бус ирмэг бүхий улайлттай арьсны гэмтэл Идээт эксудаттай/гүй
Арьс ба зөөлөн эдийн идээт халдвар	Арьсны буглаа	S. aureus	Арьсны гүн давхаргууд	Дотороо идээ бүхий ханатай арьсны халдвар
	Фолликулит  Хатиг  Мундас	S. aureus Pseudomonas aeruginosa	Үсний уутанцар	Үсний уутанцарын суурин дээр байрлах арьсны  идээт халдвар
Зөөлөн эдийн үхжилт халдвар		Холимог халдвар: А бүлгийн стрептококк + агааргүйтэн бактери Клостридит булчингийн үхжил : Clostridium spp.	Үхжилт целлюлит: арьсны гүн дермис ба арьсан доорх өөхөн эд Үхжилт фасциит: өнгөц фасциа Үхжилт миозит: булчингийн эд	Үхжилтэй хүнд хэлбэрийн, хурдан даамжирдаг халдвар Хавагнасан газрыг тэмтэрч үзэхэд шажигнасан чимээ гарах, цэврүү, арьсны өнгө  нил ягаан болж өөрчлөгдөх Системийн хүндрэлийн эрсдэл өндөртэй, нас баралт өндөр

Зураг 1. Арьс ба зөөлөн эдийн халдварууд

Үрэвслийн гол шинж тэмдгүүд

• Улайлх
• Халах
• Хавдах
• Өвдөх
• Үйл ажиллагааны алдагдал

Арьс ба зөөлөн эдийн халдварын эрсдэлт хүчин зүйлс

• Хэсэг газрын хүчин зүйлс
  • Архаг лимфедема
  • Хэсэг газрын арьсны гэмтэл
  • Цусны эргэлтийн эмгэг: артери-венийн дутмагшил, архаг хаван, зогсонгишил
  • Захын мэдрэлийн эмгэг, парези
• Системийн хүчин зүйлс
  • Чихрийн шижин
  • Дархлаа хомсдол
  • Бөөрний архаг өвчин
  • Таргалалт, шим тэжээлийн дутагдал
  • Мансууруулах бодис эсвэл архины хэрэглээний эмгэг
  • Ахимаг эсвэл бага нас
• Эмгэг төрүүлэгчид ихээр өртөх
  • Эмнэлгийн дотоод халдвар
  • Усны шалтгаант халдварт өртөх
  • Урт хугацааны судсан доторх катетр
  • Гэмтэл

Хүндрэлүүд

• Халдварын хэсэг газрын тархалт
• Халуурах, сепсис үүсэх боломжтой
• Халдвар алслагдсан хэсгүүдэд тархах