Хоолны хордлого (Food Poisoning)

Нянгийн хор, малын эм, бэлдмэл, хүнд металл, пестицид, хортой ургамал, амьтан органик болон органик бус нэгдэл, ионжуулагч туяа, цацрагаар бохирдсон хоол хүнс, бүтээгдэхүүн, усыг хэрэглэснээс үүсэх цочмог шинж тэмдгийг хэлнэ. Хоолны хордлого нь өөрөөсөө энтеротоксин ялгаруулдаг Staphylococcus aureus ховор тохиолдолд Bacillus cereus, Clostridum perfingens-ээр (сүү, өндөг, мах,төмсний салат) үүсгэгддэг.

Ихэнх тохиолдолд 2 ба түүнээс дээш хүмүүс өртөх бөгөөд (ихэвчлэн бүртгэгдээд байдаггүй), 1-16 цагийн дотор тодорхой нэг хоолыг хамтдаа идсэн гэх өгүүлэмжтэй. Нууц хугацааы хувьд 1-6 цаг: энтеротоксин ялгаруулдаг S.aureus, B.cereus 8-16 цаг: Cl.perfingens, B.cereus

Эмнэлзүйнд хооллосноос хэдхэн цагийн (нууц богино хугацааны) дараа дотор муухайрах, бөөлжих, суулгах, тэр ч байтугай хэвлийгээр базалж өвдөх шинж илэрнэ. Ихэвчлэн халуурахгүй. Богино хугацаанд 1-2 хоног үргэлжилдэг. Зарим тохиолдолд электролит, шингэн дутагдал, ортостатик цусны эргэлтийн алдагдал, коллапсаар хүндрэх болно.

Эмнэлзүйн илрэл болон асуумж дээр үндэслэн оношилох ба хоолны үлдэгдлээс токсиныг батлах шинжилгээ авч болно.  Халдварын гаралтай суулгалт эмгэгүүд Жишээ нь: Сальмонелла, Норовирүс, Гастроэнтерит болон мэдрэлийн зовиурын хосолж (ялангуяа нүд хоёрчлох, дисфаги) илэрч байвал Cl.Botulinum токсин гэж сэжиглэх Мөөг, хүнд металын хордлого зэргээс ялган оношилно.

Шинж тэмдгийн эмчилгээ (ус, электролит нөхөх) хийх ба антибиотик эмчилгээ шаардлаггүй. Хоол хүнсний аюулгүй байдал, шинэхэн бэлтгэсэн хоолыг шууд хэрэглэж урьдчилан сэргийлэх боломжтой.

Гадаад орчинд үүссэн токсин хүний биед орсоны улмаас хордлого үүсгэнэ. Гол онцлог нь эхний шинж тэмдэг богино хугацаанд ихэвчлэн хоол боловсруулах замын зовиураар илэрдэг.

Staphylococcus aureus-н хордлого

• Шинж чанар
  • S. aureus нь энтеротоксин ялгаруулдаг
  • Энтеротоксины онцлог нь богино хугацаанд (Хооллосноос хойш хэдхэн цагийн дотор) шинж тэмдгүүд илрээд 24-48 цагийн дараа шинж тэмдгүүд бүдгэрч арилдаг.
  • Эмгэг төрүүлэгч нь ихэвчлэн сэрүүн нөхцөлд хадгалаагүй сүү, сүүн бүтээгдэхүүнд болон өндөг агуулсан хүнсний бүтээгдэхүүнд үрждэг
• Эхний шинж тэмдэг илрэх хугацаа: 1–3 цаг
• Шинж тэмдгийн эмчилгээ: Антибиотик эмчилгээг ихэвчлэн зөвлөдөггүй, учир нь бактерийн хороос үүдэлтэй эмнэлзүйн шинж тэмдгүүд илэрч байгаа тул.

Bacillus cereus

• Онцлог шинж чанар
  
  • Халуунд тэсвэртэй, спор үүсгэгч, буцалгахад үхдэггүй, грамм эерэг саваа бактери.
  • 2 төрлийн энтеротоксин ялгаруулдаг.
  • Чанаж болгосон хоолыг хөргөх, сэрүүн газар хадгалах үед өсөж үржиж болно.
  • Цаашилбал шарх, гадны биетийн бохирдол нь хэсэг газрын халдвар үүсгэх, ялангуяа дархлаа дарангуйлагдсан өвчтөнд системийн халдвар үүсгэдэг.
  • Нэг нь бөөлжилт, нөгөө нь суулгалтын шалтгаан болдог. Цаашлаад шархны бохирдол, хэсэг газрын халдвар ялангуяа дархлаа дарангуйлагдсан өвчтөнд системийн халдварт өвчин үүсгэдэг.
• Хүнсээр дамжих халдвар/ Нууц хугацаа
  • Энтеротоксин I (бөөлжих)-Хоол идсэнээс 1-6 цагийн дараа муухайрах, бөөлжих зовиур
  • Энтеротоксин II (суулгалт)- Хоол идсэнээс 8-16 цагийн дараа усархаг суулгалт, 24-48 цаг үргэлжилдэг.
• Эмчилгээ
  • Шинж тэмдгийн эмчилгээ, антибиотик шаардлаггүй. Зөөлөн эдийн гэмтэл системийн эмгэгүүдийн үед ( Шархны халдвар, эндокардит, энцефалит… гэх мэт)
    Хэсэг газрын эмчилгээ: Шарх цэвэрлэх, боох, халдваргүйжүүлэх
    Системийн эмгэгийн үед антибиотик эмчилгээ, гадны биетийг авах ( explant)

Ботулизм

Ботулизм нь хордлогын нэг хэлбэр бөгөөд нейротоксин ялгаруулдаг Clostridum botulinum бактериар үүсгэгддэг. Энэхүү нейротоксин нь мэдрэлийн төгсгөлийн синапс дахь неиротрансмиттер болох ацетилхолины ялгаралтыг эргэлт буцалтгүй дарангуйлж захын саа саажилт эмгэгийн шалтгаан болдог. Юуны өмнө араг ясны булчингийн саажлын хамт амьсгалын замын саажилт үүсгэж үхэлд хүргэх аюултай байдаг.

• Шалтгаан
  • Анаэроб, хий спор үүсгэдэг бактери. Халуунд тэсвэртэй спор нь цааш маш өргөн тархдаг. Агааргүй орчинд өсөж үржиж, токсин үйлдвэрлэдэг. Энэ нь бохирлогдсон хоол хүнсэнд халдварлах боломжтой Жишээ нь: утсан загас, зайдас ялангуяа шилэн сав болон тугалган лаазанд (Nahrungsmittelbotulismus) ховор тохиолдолд гэдсэн дэхь өсөж буй бактери (Säuglingenbotulismus), шархан дахь бактерийн халдвар (Wundbotulismus). Хор нь 15 минутын турш 100 градусаас дээш халаахад идэвхигүй болно. Товойсон лаазалсан бүтээгдэхүүнийг үргэлж сэжиглэх хэрэгтэй. Бусад үед бохирлогдсон хоол хүнс мөн эсэхийг таньж мэдэхэд төвөгтэй.
• Эмгэг төрүүлэгч чанар (Phatogenität)/ Хоруу чанарын хүчин зүйлүүд (Virulenzfaktoren)  
  • Clostridum Bolutilum бактер нь ботулин хорыг ялгаруулдаг бөгөөд бактериофаг кодлодог. A-G хүртэл 7 төрлийн ялгаатай типүүд байдгаас A,B,F нь хамгийн чухал (хүний патоген) ач холбогдолтой.  
  • Ботулин токсин А хамгийн хүчтэй бактерийн хор. 106 м хэмжээ нь хулгана дээр хийсэн туршилтаар үхэлд хүргэнэ. 1 гр хоронд хамгийн багадаа сая хүн нас барах хүчтэй. (биотерроризм)  
  • Ботулины токсин нь мэдрэлийн токсин бөгөөд мэдрэлийн төгсгөлийн синапс дахь неиротрансмиттер болох ацетилхолины ялгаралтыг дарангуйлж захын саажилт эмгэгийн шалтгаан болдог. Эцэст нь захын амьсгалын замын саажилт үүсгэж үхэлд хүргэх аюултай. 
• Халдварлах зам
  • Хоол хүнсээр дамжих ботулизм: тугалган лаазан дахь бүтээгдэхүүнд агааргүй орчинд (облигат анаэроб) спор үүсгэж амьдрах чадвартай. Тэндээ өсөж үржиж, үхэлд хүргэх аюултай ботулин токсин ялгаруулдаг. (Ботулин токсин=Энеротоксин A-F). Агаар нэвтрэхгүй нэг удаагийн ууттай махан бүтээгдэхүүн зэрэгт зохистой хадгалаагүйн улмаас ботулизмын халдварын гол эх үүсвэр болдог. Энэ үг нь “botulus” латинаар хиам гэж нэрлэдэг.
  • Шархны ботулизм: Бохирлогдсон шарханд спорын халдвар орж, цаашид өсөж үржиж халдвар үүсгэдэг.
    
• Эмгэг жам
  • Ботулин токсин нь хөдөлгөөний мэдрэлийн төгсгөлийн синапс дахь неиротрансмиттер болох ацетилхолины ялгаралтыг эргэлт буцалтгүй дарангуйлдаг.

• Нууц хугацаа
  • Хоол хүнсэнд халдварлагдсан ботулизм (Nahrungsmittelbotulismus) ихэвчлэн 12-36 цаг үргэлжилнэ  
  • Шархны ботулизм (Wundbotulismus) ойролцоогоор 10 өдөр   
• Эмнэл зүй
  • Ерөнхий шинж тэмдэг (Нийт тохиолдын 30%-д). ХБЗ-ын зовиур болох дотор муухайрах, бөөлжих. Хожуу илрэх шинж өтгөн хаталт.
  • Хоол боловсруулах замын зовиураар илэрч (дотор муухайрах, бөөлжих…) дараа нь захын мэдрэлийн саа саажилт үүсгэдэг.
  • Хүүхэн хараа хөдлөгч булчингийн мэдрэлийн саажилт (accomodation paralysis), юмыг хоёрчилж харах, мидриаз.
  • Толгойн дагзны хэсэг (caudal, occipital) болон амьсгалын замд саажилтын шалтгаант үед саа саажил нь хэдэн цагаас хэдэн өдрийн дотор илэрч болно.
  • Ам хуурайших, өтгөн хатах, нарийн гэдэсний саажил, шээж чадахгүй байх (Harnverhaltung). Ихэвчлэн мэдээ алдах, ухаан санаа өөрчлөгдөх, халуурах шинж тэмдэг мөн илэрдэг.   
• Шинж тэмдэг, илрэх хугацаа
  • Хооллосноос 12 цагаас 8 өдөр хүртэл үргэлжилнэ. Ихэвчлэн дотор муухайрах, хөлрөх, бөөлжих, саажилт ялангуяа нүдний булчингийн саажилт (нүд хоёрчилж харах, нүд гэрэлд гялбах). Мэдээ алдах, ухаан санаа өөрчлөгдөх, халуурах зэрэг шинж түгээмэл илэрдэг.   
• Ялган оношлогоо
  • Тархмал хатуурал, сахуу, полимиелит, цус харвалт (schlaganfall)   
• Оношлогоо
  • Утсан болон лаазалсан бүтээгдэхүүн хэрэгслэсний дараа түгээмэл мэдрэлийн шинж тэмдгүүд (ихэнхи хүмүүсд) илэрдэг. Ботулины хорыг хоолны үлдэгдэл, бөөлжис, ходоодны шүүс, өтгөн, ийлдсэнд батлах. 
• Эмчилгээ
  
  • Ходоод гэдсийг угаах замаар хорыг гадагшлуулах
    
  • Эмийн эмчилгээ
    • Ботулины эсрэг антитоксинууд
    • Пенициллен бага үүрэг гүйцэтгэнэ
    • Шинж тэмдгийн эмчилгээ: холенэстеразыг дарангуйлагч
    • Хөнгөвтөр зэргийн үед эрт эрчимт эмчилгээний хяналтанд авах
• Урьдчилан сэргийлэлт
  • Усны эрүүл ахуй, 121 градуст доод тал нь 15 минутын турш автоклавт хүнсний бүтээгдэхүүнийг ариутгах, 134 градуст 3 минутаас доошгүй хугацаанд.
  • Гэрийн нөхцөлд хоол хүнсийг бэлтгэхдээ 2 дарааллан 100 градуст буцалгах хэрэгтэй. ( Спорыг 2 дохь буцалгалт дээр устгах).
  • Токсин нь спороос ялгаатай нь 100 градусд 15 минут буцалгахад устана.
  • Магнийн хэмжээ ихсэх нь ботулины токсины нөлөөг нэмэгдүүлдэг тул ботулизмын үед магнийн хэрэглээ эсрэг заалттай!