Нүдний анатоми, гистологи (Eye anatomy and histology)

Анатомийн хувьд авч үзвэл нүдний гадаад хэсэг нь гурван давхаргад хуваагдах бөгөөд үүнд фиброзон давхарга (эвэрлэг, хатуу бүрхүүл), судаслаг давхарга (жинхэнэ судсан бүрхүүл, хүүхэн хараа, сормослог бие) болон мэдрэлийн давхарга (торлог) багтана. Түүнчлэн нүдийг урд хэсэг (болор болон өмнө талд байрлах бусад бүтцүүд) ба хойд хэсэг (шилэнцэр биеийн шингэн болон торлог) гэж авч үзэж болно.

Нүд нь хос эрхтэн бөгөөд харааны үүрэгтэй мэдрэхүйн эрхтэн юм.

• Ухархайн яс дотор байрлана.
• Бөөрөнхий хэлбэртэй.
• Жин: 7 грамм

Хэмжээ

• Дагуу тэнхлэг – 24мм
• Хэвтээ тэнхлэг – 23.6мм
• Босоо тэнхлэг – 23.3мм тус тус байна.

Болор нь хүүхэн хараа болон шилэнцэр хооронд, сормослог биетэй холбоотой шандаснаас зүүгдэж байрладаг. Нүдний урд хэсгийг мөн урд хорго (эвэрлэгээс хүүхэн хараа хүртэл) болон хойд хорго (хүүхэн хараанаас болор хүртэл) хэмээн хуваах ба эдгээр хоргууд нь нүдний дотоод шингэнээр дүүрсэн байна.

Үйл ажиллагааны хувьд нүдийг гэрэл ойлгодог болон гэрэл хугалдаг гэж ангилж болно. Харааны зам нь 1-р нейрон болох торлог давхаргын савханцар, лонхонцор эсүүдээр эхлэх ба эдгээр эсүүд нь харагдах дүрсийг мэдрэлийн дохио болгон хувиргаж энэ нь цааш тархи руу дамжина. Гэрэл хугалагч бүтцүүдэд эвэрлэг, болор, нүдний дотоод шингэн болон шилэнцэр багтах бөгөөд эдгээр нь гэрлийг торлогийн хойд хэсэг рүү чиглүүлэн хугална.

Нүд нь артерийн цусан хангамжаа нүдний артерийн салаанаас авах бөгөөд нүдний вен рүү цутгана. Мэдрэлжүүлэлтийн тухайд, гавал тархины хос мэдрэлээс харааны (гавал тархины 2-р хос мэдрэл) болон нүд хөдөлгөгч мэдрэл (гавал тархины 3, 4, 6-р хос мэдрэл) мэдрэлжүүлдэг бол аккомодацийг ургал мэдрэлийн тогтолцооны ширхгүүд мэдрэлжүүлэлтээр хангана. Нүдний алим нь гавлын ухархайн яс дотор байрлах бөгөөд энд хэд хэдэн мэдрэл болон судас нээгддэг.

Харааны нэмэлт бүтцүүдэд нулимсны булчирхай болон зовхи хамаарна. Нулимсны булчирхай нь нулимс ялгаруулах ба энэхүү шингэн нь үрэлтийг багасгаж, нүдийг цэвэрлэх үүрэгтэй байдаг бол зовхи нь хэт их гэрэл, хуурайшилт болон бусад гадны биетээс нүдийг хамгаалж байдаг. Ургийн хөгжлийн 3-10-р долоо хоногийн хооронд нүд болон харааны нэмэлт бүтцүүдийн хөгжил эхэлдэг. Нүдний гадна булчингууд нь нүдний алимыг ухархайн ястай холбох бөгөөд зовхины хөдөлгөөнийг ч мөн хянах үүрэгтэй байдаг.

Давхаргууд

• Фиброзон давхарга (Tunica fibrosa bulbi)
  • Эвэрлэг (Cornea)
  • Хатуу бүрхүүл (Sclera)
• Судаслаг давхарга (Tunica vasculosa bulbi)
  • Жинхэнэ судсан бүрхүүл (Choroidea)
  • Хүүхэн хараа (Pupilla)
  • Сормослог бие (Corpus ciliare)
• Мэдрэлийн давхарга (Tunica interna bulbi)
  • Гэрэл үл мэдрэх хэсэг (Pars caeca retinae)
  • Гэрэл мэдрэх хэсэг (Pars optica retinae)

1. Фиброзон давхарга (Гадна бүрхүүл, Tunica fibrosa bulbi)

• Нүдний алимын хамгийн гадна талын фиброзон эдэн бүрхүүл нь тунгалаг чанартай ба эвэрлэг болон склер буюу хатуу бүрхүүл гэсэн хоёр бүтцээс тогтоно.
• Энэхүү хоёр бүтэц нь хамтдаа хамгаалалтын бүрхүүл болж өгөх бөгөөд нүдний алимын хэлбэрийг хадгалахад тусалдаг.
• Гадаад орчны гэрэл эвэрлэгээр нэвтрэн орох ба эвэрлэг нь нүдний бүтцүүдээс гэрлийг хамгийн их хугалдаг орчин болж өгдөг.
• Харин склерээс нүдний гадна булчингууд бэхлэгдэнэ.

Эвэрлэгийн давхарга (урдаас хойд руу нь нэрлэв)

• Эвэрлэгийн эпитель (Epithelium corneae): олон давхар, хавтгай, кератинждэггүй эпитель
• Боумений мембран (Lamina limitans anterior): коллаген ширхэг, эст бүтэц үгүй
• Жинхэнэ эд (Substantia propria): коллаген ширхэг, фибробласт, протеогликан, ус
• Давхар давхарга: нимгэн, коллаген ширхэг
• Десцементийн мембран (Lamina limitans posterior): эвэрлэгийн эндотелийн суурин мембран
• Эндотель (Endothelium corneae): нэг давхар хавтгай хучуур эс

Хатуу бүрхүүл буюу склер нь дөрвөн давхаргаас тогтоно (гаднаас дотогш чиглэв)

• Эписклер (Lamina episcleralis): нягт, фиброзон эдийн нимгэн давхарга
• Строма (Lamina propria): өөр өөр чиглэлтэй коллаген, фибробласт, эластик ширхэг, протеогликан
• Фуска ялтас (Lamina fusca): пигментжсэн эс болон коллаген ширхгүүд
• Эндотель (Endothelium): нэг давхар эндотель эсүүд

2. Судаслаг давхарга (Дунд бүрхүүл, Tunica vasculosa bulbi):

• Өөртөө пигмент агуулсан нүдний судсан давхарга
  • Хүүхэн хараа (Iris, Pupilla)
  • Сормослог бие (Corpus ciliare)
  • Жинхэнэ судас бүрхүүл (Choroidea) гэсэн хэсгүүдээс тогтоно.

Солонгон бүрхүүлийн давхарга

Солонгон бүрхүүлийн урд хэсэгт хамгийн ихээр нягтран орших меланоцит эс нь нүдний өнгийг анхдагчаар тодорхойлж байдаг. Харин солонгон бүрхүүлийн строма хэсэгт хамгийн бага тоогоор байрлана.

• Урд хэсгийн давхарга: фибробластын сүлжээ бөгөөд меланоцит эсийн давхаргатай хамт байрлана.
• Строма: M. sphincter pupillae, коллагенжсэн матрикс доторх фибробласт болон меланоцит юм.
• Хойд хэсгийн давхарга: ташуу, пигментжсэн эпитель

3. Мэдрэлийн давхарга (Дотор бүрхүүл, Tunica interna bulbi): Торлог (Retina)

• Макро анатомийн талаас авч үзвэл торлогийн хамгийн чухал бүтэц нь харааны мэдрэл (discus n.optici) болон шар толбо (macula/lutea) юм.
• Микро анатомийн түвшинд авч үзвэл гэрлийн дохиог хүлээж аваад тархи руу мэдрэлийн дохио болгон дамжуулдаг мэдрэлийн эсүүдээс тогтдог.