Нойр булчирхай (Pancreas)

Нойр булчирхай (НБ) (Eng.: Рancreas, хуучин грек: pánkreas, πᾶν (“pán”) – “бүгд”, κρέας (“kréas”) – “мах”) нь уртаашаа хэвлийн дээд хэсэгт хөндлөн байрлалтай эртхэн юм. НБ нь нэг талаасаа гэдсэнд хүнсний нэгжүүдийг задлах хоол боловсруулалтын энземүүдийг 12 хуруу гэдсэнд ялгаруулдаг. Нөгөөтэйгүүр олон төрлийн гормонуудыг (юун түрүүнд цусан дахь сахарын түвшинг зохицуулдаг гормон – инсулин) үүсгэн шууд цусанд оруулдаг. Иймд НБ-г бид гадаад болон дотоод шүүрлийн үйл ажиллагааг явуулдаг холимог бүтэцтэй эрхтэн хэмээн үздэг байна.

НБ-н эсүүд үрэвссэн тохиолдолд (жишээлбэл их хэмжээний архи хэрэглэсэн үед) хоол боловсруулалтын энземүүд чөлөөлөгдөн нэг хэсэг нь өөрийгөө боловсруулах (НБ-н энзем НБ-г задлах) боломжтой. НБ-н хоол боловсруулалтын энземүүдийн үйлдвэрлэл буурсан тохиолдолд (НБ-н гадаад шүүрлийн дутагдал – exocrine pancreatic insufficiency, жишээлбэл НБ-н үрэвслийн улмаас) гэдсэнд буй хүнсний нэгжүүд биед шингэх чадамжаа алдаж болдог. Харин гормон ялгаруулдаг эсүүд аутоиммун механизмаар сонгомлоор гэмтэж инсулины туйлын дутагдалд хүрч болох ба энэхүү өвчинг нь бид чихрийн шижин хэвшинж-1 хэмээн нэрлэдэг болно.

Товч

• Үйл ажиллагаа: Хоол боловсруулалтын шүүрэл болон гормонуудыг үйлдвэрлэх
• Байрлал:
  • Хоёрдогч ретроперитониумд,
  • Хөндлөн,
  • L1/2-н харалдаа байрлана
• Хэлбэр: зууван
• Урт: 12-15 см урттай
• Жин: ойролцоогоор 70 гр

Бүтэц

• НБ гурван хэсгээс бүрддэг:
  • Толгой (caput pancreatis)
  • Их бие(corpus pancreatis)
  • Сүүл (Cauda pancreatis)

       

НБ-н паренхим

Нойр булчирхайн цорго (Ductus pancreaticus): НБ-н дотуур түүний гадаад шүүрлийг дамжуулах ойролцоогоор 2 мм өргөнтэй нарийн цорго байдаг. Энэ нь цааш цөсний цорготой нийлж Papilla duodeni major-оор 12 хуруу гэдсэнд гадагшилдаг.

• Явц: НБ-н бүх хэсгийн дундуур хөндлөн явна.
  • Ampulla hepatopancreatica
    • Ductus choledochusболон Ductus pancreaticus нийлсний дараа 12 хуруу гэдсэнд нээгдэхээс бага зэрэг нааш байрлах цоргоны өргөслийг нэрлэнэ
    • M. sphincter ampullae hepatopancreaticae (M. sphincter Oddi) нь үүнийг тойрч байршина.
  • Нээгдэлт: Ductus choledochus-ын хамт 12 хуруу гэдэсний уруудах хэсэгт (= Pars descendens) Papilla duodeni major(= Papilla vateri)-д нээгддэг.
  • Вариантууд
    • Ductus choledochus болон Ductus pancreaticus салангид нээгдэлттэй байх
    • НБ-н нэмэлт цорго: Ductus pancreaticus accessorius(= Ductus Santorini): Pars descendens duodeni хэсэгт Papilla vateri-с краниал байрлах Papilla duodeni minor-т нээгдддэг.

Зураг 1. Цөсний цоргыг нойр булчирхайн цорготой харьцуулахад 2. Percutaneous transhepatic cholangiogram
demonstrating the bile duct system – Элгэн дэх цөсний сувгийг хатган тодосгогчоор гэрэлтүүлэн харж байна 3. Хэвлийн эхо шинжилгээнд хэрхэн дүрслэгдснийг 4. Endoscopic retrograde cholangiopancreatography (ERCP) шинжилгээнд дүрслэгдэх байдал 5. CT 6. CT 7. CT Цочмог панкреатитын үед

                                   

Байршилзүй (topographic anatomy)

• Байрлал
  • Хоёрдогч ретроперитониал
  • Bursa omentalis-н суурин дээр
  • 12 хуруу гэдэсний нум болон дэлүүний үүд (Hilum splenicum) хоёрын хооронд
• Байршилзүйн проекц: L 1/2-н харалдаа
• Байршилзүйн бусад хэсгүүдтэй холбогдох харьцаа
  • Вентрал /өмнөд/хэвлийн тал/: Bursa omentalis
  • Дорсал /нуруу тал/
    • Нуруу талын их биеийн хана
    • Нурууны нугалам
    • Аорт
    • НБ-н толгой хэсгээр явдаг, portae-тэй нэгддэг хэсгүүд:
      • splenicaV. mesenterica inferior-д цутгах хэсэг
      • mesenterica superior
    • Краниал
      • Баруун тал руугаа:  hepatica communis
      • Зүүн тал руугаа:  splenica
    • Каудал: 12 хуруу гэдэсний Pars horizontalis
    • Латерал
      • Зүүн: Дэлүү
      • Баруун: 12 хуруу гэдэс

          

Нойр булчирхайн гадаргуу болон ирмэг: 3 гадаргуу, 3 ирмэгтэй.

• Гадаргуу:
  • Урд гадаргуу хүнхэр бүтэцтэй ходоодонд тулж байрлана.
  • Хойд гадаргуу хэвлийн хөндийн ар хананд наалдан тогтдог.
  • Доод гадаргуу нь баруун талдаа flexura duodenojejunalis, зүүн талдаа flexura coli sinistra-д тулж байрлана
• Энэхүү 3 гадаргууг margo superior, inferior, anterior хязгаарлана.

Судас, мэдрэлжүүлэлт:

НБ нь Truncus coeliacus (A. hepatica communis ба A.splenica) болон A. mesenterica superior-ын салаануудаар тэжээгддэг. Нойр булчирхайн хураагуур судсууд (венийн олон жижиг салаанууд) нь V. splenica-р дамжин үүдэн венд цутгадаг. Энэхүү эрхтэн нь симпатик болон парасимпатик мэдрэлжүүлэлттэй.

Зураг 1. Артери А. вентрал В. дорсал  2. Артери дорсал хэсгээс 3. Вен 4. Тунгалгийн зангилаа